Blijf op de hoogte

Enten is een eeuwenoude boomteelttechnologie die essentieel is voor de fruitteelt sector maar ook voor de openbare ruimte. De praktijk van het samenvoegen van twee levende organismen die dan als één functioneren, werd lange tijd beschouwd als een mysterieus proces en ambtelijk geheim. We plukken letterlijk de vruchten van het enten maar het gaat ook wel eens mis als na jaren blijkt dat beide echtelieden toch niet zo goed bij elkaar passen. Uitgestelde onverenigbaarheid is zo oud als enten zelf maar nog steeds actueel.

Enten van bomen

Geënte bomen zijn bomen die vegetatief vermeerderd worden door ze te enten. Dat betekent dat van een geschikte onderstam vaak een zaailing of stek voor het worteldeel wordt genomen en van een moederplant met de gewenste eigenschappen de ent wordt gesneden. Deze worden in de jonge levensfase met elkaar verbonden, het gevolg is dat beide vergroeien tot een geënte boom. Dit is altijd een cultivar wat betekent dat het derde deel van de Latijnse naam tussen haakjes staat, begint met een hoofdletter en het lettertype  niet cursief is. Eigenlijk is dit gewoon het ordinair klonen wat de boomkwekerij sector al honderden jaren doet, wat binnen de dierenwereld pas veel later, vooral met het schaap Dolly, bekend is geworden en met mensen gelukkig nog niet gebeurt. Stel je voor dan ken ik wel een  Amerikaanse oud president die niet genoeg van zichzelf zou kunnen krijgen.

In de meeste gevallen gaat de samensmelting tussen beiden goed, in bijna alle gevallen betreft het dan ook de samenvoeging van hetzelfde geslacht oftewel een ent van een roodbladige beuk op een onderstam van een groenbladige beuk, beide behoren tot hetzelfde geslacht beuk. Of een ent van een treures op een onderstam van een gewone es, beide behoren tot het geslacht es. Een enkele keer wordt binnen dezelfde familie vermeerderd, een voorbeeld is binnen de familie Rosaceae een ent van het geslacht Pyrus, peer op het geslacht Crataegus, gewone meidoorn. Of ent van Parrotia op Hamamelis. Nog steeds binnen de familie Hamamelidaceae maar behoren niet tot hetzelfde geslacht. Het doel is  een boom waarvan we de sierwaarde willen gebruiken te vermeerderen waarbij deze zich soms moeilijk laat vermeerderen op eigen wortel.

Binnen de fruitteelt spelen andere belangen nog een rol bij het enten van fruitbomen, zo wordt veel met onderstammen gestuurd in de ontwikkeling van bloesem en daarmee productie van fruit. Een te sterke onderstam genereert te veel groei op de ent en daarmee weinig vruchten en omgekeerd heeft een traag groeiende onderstam tot gevolg dat de ent teveel bloeit en daardoor uitgeput raakt. Daarbij speelt ziektetolerantie een belangrijke rol in de ent onderstam combinaties.

Uitgestelde onverenigbaarheid

Ik maak regelmatig de vergelijking tussen mensen en bomen, die parallel kun je bij geënte bomen ook trekken. Zo gaan sommige huwelijken al snel uit elkaar zeker als je blindelings in een tv programma zoals Married at First Sight gaat trouwen. Dit verschijnsel zie je bij de boomkwekerij ook. Dan wordt geprobeerd een nieuwe ent onderstam combinatie te maken maar deze accepteren elkaar niet, dit noemen we onverenigbaarheid. Het wordt listiger als je er na jaren achter komt dat het huwelijk niet goed werkt en je alsnog besluit uit elkaar te gaan. Ook dat gebeurt bij bomen. Zo zien we een aantal bekende voorspelbare ‘huwelijken’ die bij voorbaat mis gaan, zeg maar de André Hazessen onder de geënte bomen. De Hongaarse eik, Quercus frainetto op een Quercus robur of het gebruik van een Bergiep, Ulmus glabra als onderstam wat regelmatig tot uitgestelde onverenigbaarheid leidt. Dit kan komen doordat de soorten niet geschikt zijn om met elkaar te verbinden maar kan ook door variatie binnen de zaailingen, ongelijksoortigheid worden veroorzaakt. De bomen groeien dan in eerste instantie goed en kunnen soms pas na tientallen jaren afstotingsverschijnselen vertonen.

Gevolgen van uitgestelde onverenigbaarheid

Als boombeheerder ben je verantwoordelijk voor de verzwakkingen van een boom die kunnen leiden tot een bedreiging van de veiligheid van de mens en zijn omgeving. Hierbij zijn veel gebreken heel goed te voorzien als je de taal van de boom enigszins kunt begrijpen en weet te vertalen. Ik heb al vaker aangegeven dat een heksenjacht op bomen ons niet vreemd is ten gevolge van veiligheidswaanzin maar daar wil ik het nu niet over hebben. Een bijzondere positie hebben echter de bomen met het verschijnsel uitgestelde onverenigbaarheid. Het is van belang om de verschijnselen te herkennen omdat uitgestelde onverenigbaarheid tot afsterven van de boom kan leiden maar, zeker zo risicovol, ook tot spontane windworp kan leiden waarbij de ent op de plaats waar deze verbonden is met de onderstam als een potlood eraf kan vallen. Door Treeworkers in opleiding nog wel eens ooit potloodziekte genoemd.

Met enige regelmaat verdwijnen individuele bomen maar ook nog steeds complete structuren vanwege uitgestelde onverenigbaarheid. Hierbij dien ik op te merken dat  iepen mij het meest bekend zijn en in toenemende mate zilverlindes. Zilverlindes variëren als zaailing enorm met als gevolg dat ontwerpers graag voor enten zoals Tilia tomentosa ’Szeleste’ kiezen. Diverse zilverlinde cultivars zijn de laatste jaren populair geworden wat de vraag heeft doen toenemen en dan zie je dit soort randverschijnselen ontstaan. Samenvattend een boom met uitgestelde onverenigbaarheid is onbetrouwbaar in zijn vermogen te overleven en kan een verhoogd veiligheidsrisico veroorzaken.

Herkennen

Er zijn een aantal verschijnselen bekend die duiden op uitgestelde onverenigbaarheid.  Allereerst dient er verschil te worden gemaakt tussen bomen met een zichtbare wortelaanzet en met een niet zichtbare wortelaanzet. Als een stamvoet rondom verspreide wortelaanzetten  minimaal vijf gestelwortels laat zien dan is deze in principe voldoende stabiel. Als er echter sprake is van eenzijdige wortelaanzet, is er kans op instabiliteit. Bij niet zichtbare wortelaanzetten is vaak een sterk cilindrische stamvoet zichtbaar. Dit kan veroorzaakt worden door inhogen of te diep planten maar ook door het achterblijven van een stabiel wortelgestel. Hiervoor moet de wortelvoet vrijgemaakt worden hetgeen het beste met een Airspade  uit te voeren is. Bij uitgestelde onverenigbaarheid is een onderontwikkelde structuur van hoofdwortels zichtbaar soms gepaard gaand met wurgwortelvorming. Daarbij is wortelvorming vanuit de ent een belangrijk kenmerk, deze wortels zijn bij afstoting van de onderstam vaak niet in staat om de stabiliteitsfunctie over te nemen.

Naast het afwijkende wortelgedrag kan naadvorming door afstoting en kurklaagvorming ontstaan op het entvlak en ook overmatige scheutvorming zowel vanuit de onderstam als vanuit de ent. Algemene verschijnselen zijn een achterblijvende groei of teruglopende conditie, vaak gepaard gaand met een vroege herfstverkleuring. Ribvorming, verschillen in groeikracht tussen ent en onderstam kunnen  zowel in verdikking als versmalling van beide delen plaatsvinden en geven  aanleiding tot verhoogde aandacht. Nader onderzoek middels de trekproef geeft een betrouwbaar inzicht in de stabiliteit van de boom en kan uitsluitsel geven als visuele kenmerken onvoldoende zekerheid geven. Terra Nostra heeft inmiddels veel onderzoek naar uitgestelde onverenigbaarheid gedaan, gebaseerd op historische kennis en data analyse, en zijn de voornaamste kenmerken bekend die leiden tot een veilig boombeheer en verantwoord boombehoud.

Eigen wortel

Ook hier is voorkomen beter dan genezen. Een goede manier om uitgestelde onverenigbaarheid te voorkomen, is het planten van zaailingen of stekken, oftewel bomen op eigen wortel. Niet iedere boomsoort laat zich zaaien omdat de soorteigenschappen niet behouden blijven, dat blijkt  bij appels en peren maar ook bij de vele, vanwege iepziekte gekruiste, iepenklonen het geval. Hongaarse eik, diverse iepen maar ook Parrotia laat zich prima op eigen wortel kweken dus het is soms ook een vastgeroest gebruik. Het toetsen van de lijst ‘Ent-onderstam problemen’ van de Raad voor de Boomkwekerij is hierbij een goede leidraad, bij aankoop van bomen.

Wil je een bericht ontvangen als een nieuwe blog is geplaatst? Meld je hier aan.

Blijf op de hoogte
Deze website maakt voor een optimale werking gebruik van cookies. OK Toestaan Weigeren Lees voor meer informatie onze privacyverklaring privacy Cookie instellingen Dit veld is niet ingevuld De ingevulde tekst is te kort De ingevulde tekst is te lang