Roetschorsziekte, je zal het maar hebben
0 weergaven Reacties niet mogelijkSinds een aantal jaren hebben we in Nederland te maken met een betrekkelijk nieuw fenomeen onder esdoorns, de roetschorsziekte. De van oorsprong Noord Amerikaanse roetschorsziekte is in Europa in 1945 voor het eerst in Verenigd Koninkrijk, Essex vastgesteld en heeft de wetenschappelijke naam Cryptostroma corticale. Het heeft daarna tot 2014 geduurd voordat de ziekte in Nederland is vastgesteld, in dit geval op kachelhout. Inmiddels komen in het laboratorium van Terra Nostra met steeds grotere regelmaat monsters binnen van bomen die roetschorsziekte verschijnselen vertonen. De ziekte komt nagenoeg alleen op esdoorn voor en is dodelijk.
De eerste verschijnselen van de roetschorsziekte is slijmvorming op de stam, wat ik overigens nog nooit gezien heb. Vervolgens afsterven van bladeren en takken en er ontstaat een zwarte sporen vorming direct onder het kurkcambium welke dicht onder de schors is gelegen. De sporen drukken de opperhuid op waardoor de schors een bobbelig patroon krijgt. De grootste sporenvorming vind vanaf april/mei plaats. Op een gegeven moment barst de schors en verspreiden de sporen met slechts een diameter van 4-6 micron (0,004 mm) zich via lucht in de omgeving. Direct om de stamvoet van een aangetaste boom wordt de omgeving roetzwart. Het doorgezaagde hout heeft een typische groen-bruine vlekverkleuring rondom de kern.
De roetschorsziekte is latent aanwezig in de celstructuur van het geslacht esdoorn, Acer. Tot nu toe zijn in Nederland de meeste positief gediagnostiseerde gevallen op gewone esdoorn, Acer pseudoplatanus vastgesteld. In een enkel geval ging het om vederesdoorn, Acer negundo. Volgens literatuur kan het op meerdere soorten van het geslacht Acer voorkomen en is het in Europa een enkele keer op linde, Tilia en berk, Betula vastgesteld. Echter omstandigheden bepalen of de ziekte zich wel of juist niet openbaart. Zo zijn bomen in een verzwakte conditie meest gevoelig voor het ontwikkelen van de schimmelziekte. Bij grote sporendruk zijn ook gezonde esdoorns gevoelig en kunnen de sporen via snoeiwonden of takbreuken binnendringen en zich parasitair ontwikkelen. Doordat de schimmel witrot veroorzaakt raken bomen snel verzwakte en tak- en stambreukgevoelig. In een van mijn vorige blogs over droogte gevolgen is de ziekte ook al aan de orde gekomen. Roetschorsziekte is een typische droogtestress gerelateerde ziekte.
De indruk zou kunnen ontstaan dat roetschorsziekte een zeer recente ziekte is die onze esdoorns ten gronde gaat richten. Daar is wel wat nuancering op aan te brengen. Er is altijd een verschil tussen moment dat een ziekte wordt vastgesteld en het moment dat een ziekte aanwezig is. Het determineren van de schimmel heb je nodig om zeker te weten dat de ziekte ook daadwerkelijk aanwezig is. Echter als je esdoorn opslaat als kachelhout dan zul je heel vaak ook hier zwarte sporen op aantreffen. Als je houtstokers vraagt of ze dit herkennen wordt dat vaak bevestigd. Het is dus niet geheel ondenkbaar dat de ziekte al veel langer aanwezig is maar nu eerder op levende bomen wordt herkend.
Als de sporenvorming, meest op de stam, volop onder de schors plaats vind is de boom vaak al dood of in een ernstig verzwakte toestand. Het probleem van de ziekte zit dus in het afsterven van de boom, en vervolgens een vrij spoedig risico op breuk. Een ander bijkomend probleem is echter het risico op inademen van de sporen waardoor de luchtweg aandoening allergische alveolitis, een chronische longontsteking kan ontstaan. Dit is de reden dat de ziekte in de jaren ‘50 in het Verenigd Koninkrijk bekend werd doordat mensen werden gediagnostiseerd met ‘maplebark strippers lung’, vrij vertaald schorsschiller longen. Het waren de houtzagerij medewerkers die tijdens het ontbasten van met roetschorsziekte aangetaste esdoorns in contact kwamen met de schimmel en de microscopisch kleine sporen inademden. Het risico van roetschorsziekte ligt dus vooral bij personen die aangetaste bomen verwerken.
Nu kun je de typische reacties van mensen zien waarbij het belangrijk is om de weg van de redelijkheid te volgen. Ik merk dat er dan twee kampen ontstaan, degene die het allemaal onzin vinden en nog steeds zwaar aangetaste bomen door de snipperaar jassen. Met aan de andere kant de paniekhazen die het behandelen als plutonium. De waarheid ligt in het midden. Zo heb ik in één geval gemerkt dat ook een wethouder zich helemaal gek liet maken door het feit dat chronische longontsteking kon ontstaan en vorderde zijn dienst dat een aangetaste boom binnen 24 uur moest worden geruimd. Een volledige paniekreactie temeer omdat ik middels Google streetview zag dat de betreffende boom één jaar ervoor ook al nagenoeg dood stond en ik daarmee de roetschorsziekte niet had vastgesteld maar wel heel aannemelijk kon maken dat de boom al veel langer de ziekte had. Het risico is dus vooral gelegen op personen die het verwerken en niet zozeer voor de omgeving, zoals bewoners of een hondje wat bij de boom uitgelaten wordt. Ik weet dat onderzoeker Jitze Kopinga in het verleden wel eens de kritische opmerking maakte dat sporen van een stuifzwam inademen mogelijk ook een chronische longontsteking kan veroorzaken. Inderdaad dosis bepaald alles, 6 liter water in één keer opdrinken kan ook dodelijk zijn.
Het is belangrijk om dus wel alert te zijn en zorgvuldig te handelen maar niet overdrijven. We hebben in het verleden namens Terra Nostra met arbodienst Stigas een protocol opgesteld hoe je aangetast materiaal het beste kunt verwerken. Het transporteren en storten van het materiaal is nog een heikel punt. Aangezien aangetast materiaal als gevaarlijk afval is geclassificeerd valt het onder de wet vervoer gevaarlijke stoffen. Dit maakt het transporteren en verwerken gecompliceerd. Het aangetaste materiaal mag niet in een composteer inrichting verwerkt worden maar een verbrandingsoven wil het doorgaans ook niet hebben omdat stammen het gehele proces in de oven kunnen verstoren of zelfs de ovens kunnen beschadigen. Het ter plekke verbranden, begraven of gezaagd aangetast materiaal afdekken met grond is nog het meest pragmatisch. Dat dit in de stedelijke omgeving vaak niet is te realiseren snap ik en dan dienen de opties overwogen te worden. Al met al is het noodzakelijk om de ziekte eerst vast te laten stellen zodat je zeker weet of je risico loopt tijdens het verwerken waarbij je gezond boerenverstand moet laten werken, het is immers geen plutonium.