Veel plastic gebruik bij aanplant van bomen, brevet van onvermogen

Waarom is plastic slecht?

Het valt me sowieso op dat boombanden veel langer blijven hangen dan ze functioneel zijn en slurfachtige drainage buizen jaren later nog parmantig als ware, zij een uiting van mannelijkheid, uit de grond steken. Kunststof gietranden worden maar wat vaak kapot gemaaid tot er geen spaan meer van heel is. Veel van de bij bomen gebruikte plastics zullen daarom in het milieu onder de boom terecht komen en kunnen daar verspreiden. Alle plastics breken uiteindelijk af maar worden microplastics. Dit kan gevolgen hebben voor het hele ecosysteem.

Kapotgemaaide gietranden dragen bij aan de vorming van microplastics in de bodem.

Microplastics kunnen in dier en plant terecht komen en hierdoor weer in de voedselketen en uiteindelijk na consumptie in de mens. Nu eten we geen bomen maar wel de vruchten van bomen. Ik besef weer hoezeer dit een mens georiënteerde benadering is. We moeten het veel breder trekken als enkel het belang van de mens. Microplastics kunnen bij planten de voedselopname beïnvloeden en daarmee de groei verminderen. Als we het over ecosystemen hebben dragen wij daar positiever aan bij als we geen plastics gebruiken bij het planten van bomen. Ik richt me in deze blog op de plastics die kortstondig effectief zijn bij het aanplanten van bomen.

De boomkweek fase

Misschien is er geen actie waarbij zoveel plastic gebruikt wordt als bij het planten van een boom. Laat ik eens bij de kwekerij starten. Tijdens de begeleiding aan de bamboestok van de spillen tot leverbare bomen wordt bindbuis gebruikt. Dit is een product waarvan je de resten op ieder kwekerij overal op de bodem ziet liggen. Het zou de sector sieren als hier een milieuvriendelijk alternatief voor zou worden ontwikkeld. Eenmaal geleverd is conform de HBN-levervoorwaarden alle bindbuis van de bomen verwijdert. Bomen gekweekt in de volle grond worden soms nog met kale wortel maar meestal met een draadkluit van gegloeid ijzer met natuurlijke jute geleverd. Beide materialen vergaan vrij spoedig, de jute in natte bodem binnen een maand en het gegloeide ijzer van de draadkluit heeft na 5 jaar wel zijn beste tijd gehad. Dat is mooi en geen probleem voor het milieu. Synthetische jute, te herkennen aan gekleurde lappen, vind je echter na vele jaren nog. Denk maar aan de coniferenhagen uit de jaren ‘70- ‘80 die na jaren gerooid werden en je nog steeds tussen de kluit een gekleurde lap kon vinden.

Als bomen in pot geleverd worden dan komen er plastics vrij van de pot. Nu moet die sowieso van de kluit afgehaald worden voordat we deze planten. Hiermee is de pot uitermate geschikt om te hergebruiken of te recyclen. Hergebruik zal in de praktijk niet veel gebeuren omdat reinigen nodig is en nieuw materiaal dan nog te goedkoop is. Dit is het perverse gevolg van onze economie die steeds meer op een dood spoor lijkt te zitten. Als alternatief zijn er inmiddels wel houtvezel- en plantaardige potten verkrijgbaar maar ook die kunnen financieel nog niet concurreren met plastic.

De stam van de boom is voor de maatvoering vaak van een gekleurd kunststof tape en een label met naam voorzien, je moet toch immers weten wat voor soort het is. Gek genoeg laten vele vakgenoten deze versierselen aan de boom zitten, waarom? Of ben jij die vakman die het labeltje nodig heeft om de soort te herkennen? Alsjeblief haal die troep na aanplant eraf het is allesbehalve sierlijk!

Een label aan een boom, waarom zou je die nou laten zitten?

Bevloeiing en beluchting van bomen

Heel vaak wordt er drainageslang, een geperforeerde kunststof pvc-slang, rondom de kluit gelegd om te bevloeien of te beluchten na de aanplant. Geplaatst op kluitdiepte wordt deze de functie beluchting toegedicht en halverwege de kluit of net wat hoger functioneert deze, mits regelmatig gevuld met water, als een bevloeiingsbuis. De drainageslang is al dan niet omwikkeld met nylonkous of kokos. Bevloeiing en beluchting functies van drainageslangen bij aanplant zijn wat discutabel. De bevloeiingsbuis omdat ze een kluit die een grotere diameter heeft dan 100 cm de kluit van binnen niet van water voorzien. De beluchtingsbuis heeft als doel om bodemgassen uit te wisselen maar dat kan in de bodem beperkt zijn, zeker als de deksel verstopt is of de buis dichtgegroeid met wortels. Maar als ze in een open bodem worden aangelegd zegt dat alleen maar dat je de bodem niet goed voor elkaar hebt en op knutseloplossingen vertrouwd. Een goede open bodem kan vocht bufferen doordat het voldoende organische stof bevat en voldoende bodemgassen uitwisselen door een open structuur. Inmiddels zijn er ook drainage slangen van biobased materialen waarvan geclaimd wordt dat die in de loop van de tijd wel verteren, dat is al een stuk positiever.

Parmantig priemende, niet functionele nylon slang, geen sieraad tussen de beplanting.

Bij aanplant is wel voor een gietrand te pleiten, die kan van aarde gemaakt worden of van een houten planken. Nu is het de laatste 20 jaar gebruikelijk geworden om een 30 cm hoge kunststof rand aan te brengen, hiervan wordt 10 cm ingegraven net buiten de kluit en tegen de buitenzijde van de boompalen. Gietranden zijn gevoelig voor beschadiging door maaien waarbij het vervuilende effect van de kunststof gietrand het grootst is. Planken zijn ook heel functioneel, omdat die niet kapot spoelen zoals een aarde wal, en bij vertering een positieve bijdrage leveren in de vorm van organisch materiaal. In het geval van een kunststof gietrand het dringende verzoek om deze na de nazorg te verwijderen. Voor de bestekschrijvers onder ons neem nou eens rap op dat het verwijderen van de gietrand een verplicht onderdeel is van de oplevering. En natuurlijk zijn er de watergeefzakken. Dit zijn nog steeds plastics alleen worden deze zakken wel bij de bomen verwijdert omdat ze nog lang zijn te hergebruiken. Mooi vind ik ze niet, maar ze zijn wel effectief door de langzame water afgifte en je kunt ze heel goed gebruiken als je nazorg wilt laten ondersteunen met burgerparticipatie.

Gietrand van planken, effectief en bij beschadinging door maaien geen negatieve milieu effecten.

Bovengrondse boomverankering

Om bomen te verankeren bij de aanplant zijn er diverse mogelijkheden om ze tijdelijk vast te zetten in de bodem. Dit is grofweg te onderscheiden in bovengrondse en ondergrondse systemen. Bij de bovengrondse systemen worden palen gebruikt met een diameter en hoogte boven de grond die in relatie is tot de diameter van de aangeplante boom. Gelukkig hebben we het tijdperk van de met schadelijke stoffen verduurzaamde of gecreosoteerde palen achter ons gelaten. Inmiddels hebben we palen van duurzame boomsoorten als Robinia en Castanea. Deze zijn vaak tot wel 15 jaar lang te gebruiken, ook hier kan er meer milieuwinst behaald worden door ze te hergebruiken. Vuren (hout van spar, Picea) palen zijn vaak veel sneller weg en breken al bij het tweede groeiseizoen na aanplant vlak boven de grond. Daarom zijn deze het beste alleen te gebruiken voor bomen die heel snel verankerd zijn. Zoals es en veldesdoorn maar absoluut geen linde. Lindes hebben de boompaal tot wel vijf groeiseizoenen nodig eerdat ze op eigen benen staan. Boompalen zijn van hout en bomen kappen om bomen te planten voelt misschien niet helemaal lekker, maar zolang het voortkomt uit verantwoord bosbeheer, bijvoorbeeld uit dunningen of tophout, dan is er netto nog niet zoveel aan de hand. Mits we de aangeplante boom de kans geven uit te groeien natuurlijk anders is iedere investering zinloos!

Kokos en jute boomband, milieu vriendelijk maaar onvoldoende lang functioneel.

De plastics die bij boomverankeringen gebruikt worden zitten vooral in de boombanden. Hier is een heel register aan producten in de handel maar het meest gebruikelijke is wel autogordel. Dit is een nylon product wat uitermate sterk is maar ook een aardolieproduct wat uiteindelijk als microplastics in het milieu terecht kan komen. Hier zijn ook betere alternatieven voor. De jute boomband is een natuurlijke vezel die meestal wel twee seizoenen standhoudt maar toch wat meer controle en vervanging vergt dan zijn nylon evenknie. De bioboomstrap is gemaakt van bioplastics, natuurlijke grondstoffen, lijkt wat langer steun te blijven geven aan een boom dan jute boomband en is net als jute ook composteerbaar.

Biobased boomband, minder snel verteerd maar wel langere functionaliteit.

Ondergrondse boomverankering
De ondergrondse verankeringen hebben deels dezelfde basismaterialen als de bovengrondse. Palen met nylon boomband. Zeer effectief maar ook vervuilend en geheel in de bodem aangebracht. Dan is er nog het ondergrondse verankeringsysteem met een aluminium gegoten voetankers met hieraan staalkabels waaraan een spanband met wartel wordt bevestigd. Heel veel vervuilender dan dit kan bijna niet.

Ondergrondse kluitverankering niet om de stam monteren, in dit geval schandalig veel kunststof waarvan het gedeelte tussen de wortels niet is te verwijderen.

Kluitverankeringen mogen nooit om de stam gemonteerd worden maar dienen over de buitenzijde van de kluit te lopen. Ik kan me nog een bestek herinneren waarbij de bestekschrijver had voorgeschreven om de nylon spanbanden te verwijderen na het afronden van de nazorg. Een mooi streven maar absoluut onwerkelijk. Je zult op drie plaatsen tussen de nieuw gegroeide wortels moeten graven om bij de spanbanden te komen. Ook hiervoor zijn inmiddels bioplastic materialen beschikbaar die voor ondergrondse verankering gebruikt kunnen worden. Dit is overigens nog wel een niche binnen de industrie dus heel snel ontwikkeld het nog niet. Vooral de zwaardere maten ondergronds verankeren is nog een uitdaging met de bioplastics en helaas blijkt jute nog niet geschikt hiervoor. De ervaring met bioboomstrap als ondergrondse verankering heb ik zelf niet maar gezien de composteerbaarheid ben ik daarover bij ondergrondse verankeringen somber gestemd.

Een alternatief voor de spanbanden of autogordel over de kluit bij zwaardere maten kluiten zijn boompalen die over de kluit worden aangebracht tegen de koppen van de verticaal aangebrachte boompalen. Dit vergt wel dat er een nauwe aansluiting met de kluit gemaakt wordt om de kluit geen mogelijkheid te geven te kunnen bewegen.

Boomspiegel bedekking

Om de aangeplante kluit tegen felle zon en daarmee uitdroging te beschermen en de vorming van kruiden binnen de kluit te beperken is het afdekken van boomspiegels positief voor de boom. Hiervoor kunnen kokos schijven gebruikt worden. Dit product heeft een plantaardige oorsprong en is volledig composteerbaar. Dit is positief maar gezien de herkomst van kokos is een mulchlaag van 5-8 cm grove en fijne fractie verteerde houtmulch op basis van transportafstand en de milieubelasting die daarmee gepaard gaat een laagdrempeliger alternatief.

Voor sommingen is dit onkruid maar ik wordt hier wel blij van.

Als gewoontedieren is het soms lastig schakelen, wat vertrouwd is doe je niet zomaar weg en dat is een mooie waarde maar niet altijd de beste keus. We hebben best wel een conservatieve industrie die ons voorziet van allerlei materialen die niet per se dezelfde voorwaarden hanteren als wij steeds meer en meer belangrijk vinden. Voor sommige bestekschrijvers zou ik willen adviseren om eens een dagje met de praktijk mee te gaan om te ervaren hoe je papieren creativiteit in de werkelijkheid werkt. Maar bedenk hoe klein dan ook jij bent in de macht om verandering teweeg te brengen en daar draag ik graag aan bij.