De Vincent van Gogh prieellinde, een levend kunstwerk in Zweeloo

In 2022 is de Nationale Bomen Top 50 georganiseerd ter gelegenheid van het 50-jarig jubileum van Nationale Bomenbank waarbij de 98 aangemelde bomen zijn bezocht, opgenomen en beoordeeld door Terra Nostra. Ik had het genoegen om de prieellinde van Zweeloo te bezoeken. Een dorp niet ver van Emmen en dat bij de bebouwde kom al aankondigt een kunstenaarsdorp te zijn. De prieellinde is opgegeven door kunstenaar Kees Verweij, die de boom regelmatig schildert. Aan de doorgaande weg bevindt zich Bistro Tante Zweel waar de boom zou moeten staan. De bistro is gesloten, maar als ik rondom het gebouw loop zie ik de prieellinde achter een schutting vol in het blad staan.

Vincent van Gogh prieellinde uit 1860 in een stoep

Een erg lage gewone linde, Tilia x europaea met een knothoogte van maximaal 4 meter hoogte. De kroon wordt gevormd door een fraai grillig takkengestel van zes zware horizontaal uitlopende geknotte hoofdarmen. De stam  heeft een doorsnede van slechts 64 cm, is hol en aan het segmenteren. De boom reageert door middel van veel steun- en trekweefsel om zo de takken maar aan de stam te houden. Deze hangen allemaal aan de open holle stamwand. Blijkbaar heeft de boom ternauwernood een gasexplosie in de jaren ’50 overleeft. De kroon is tijdens de opname in de zomer van 2022 getooid met een behoorlijk formaat bladerdak, gevormd door twee-, driejarige scheuten. Een prachtig groen monument.

Stamdetail en holle gesteltakken

Maar wat staat deze boom een desolate plek. De bistro maakt geen gebruik van deze potentiële toeristische trekpleister en heeft een terras op de kop van het gebouw, niet bij de prieellinde. De Van Gogh linde staat net om de hoek, achter een schutting uit het zicht achter het gebouw. Wat zou je geweldig in de schaduw kunnen zitten onder een dergelijke linde. Het lijkt een gemiste kans, maar aan de inrichting van het terrein en indeling van het gebouw zou er  veel aangepast moeten worden om de boom centraal te stellen. Overigens van alle aanpassingen heeft een boom als deze vooral last. Het doet mij wel zeer om een boom met déze geschiedenis verloren in een stoep te zien staan. Een boom met een dergelijke geschiedenis zou juist centraal op een dorpsplein niet misstaan, zoals de Moeierboom van Etten-Leur. De Moeierboom is door Van Gogh ‘slechts’ bezocht, maar nooit door hem geschilderd of getekend. Maar dat Van Gogh in Etten-Leur is geweest, dat zul je weten ook! Bij de Moeierboom staat een bordje wat eraan herinnert en op internet vind je ook de nodige informatie.

Rondekoplinde van Borger uit 1880

Terug naar mijn gemengde gevoelens in Zweeloo. De Vincent van Gogh linde van Zweeloo is extra bijzonder, omdat de meeste vormbomen, zoals etagelindes en prieellindes, te vinden zijn in het zuiden van het land. Vaak in de katholieke streken. De Rondekoplinde van Borger (Drenthe) is de meest beroemde vormboom in Noord-Nederland die ik ken. In 1880 geplant ter ere van de geboorte van koningin Wilhelmina. Waarschijnlijk doe ik andere vormbomen in Noord-Nederland nu tekort, maar deze twee linden zijn dé prieellinden van de 3 noordelijke provincies Friesland, Drenthe en Groningen wel zo’n beetje. Ja, op de Menkemaborg in Uithuizen staat ook een etagelinde maar die is van veel latere datum en hooguit 30 jaar oud. Kortom de Vincent van Gogh prieellinde is echt bijzonder!

Max Liebermann, 1882 Die Rasenbleiche. Bron: Reinisches Bildarchiv Koln

In 1882 schilderde de Duitse kunstenaar Max Liebermann ‘het bleken van de was in een boomgaard’ op twee schilderijen, waaronder ‘Die Rasenbleiche’ waar  de prieellinde al is te zien. Nu is een schilderij niet perse waarheidsgetrouw en lijkt het op de schilderijen dat de prieellinde uit 1860, dan slechts 22 jaar oud, al een behoorlijke kroonomvang heeft. Zeker voor een vormboom waarvan de fabriek (bladmassa) door middel van frequente snoei behoorlijk geremd wordt. Dit zou ook kunnen betekenen dat de leeftijd van de boom onderschat wordt en de plantdatum 1860 niet juist is.

Vincent van Gogh, 1883 Appelboomgaard met lindenboom achter herbergh Mensingh in het dorp Zweeloo. Bron: Boijmans van Beuningen museum

In 1883 tekent Vincent van Gogh de boom ook. Hij was op de hoogte van de schilderijen van Max Liebermann en wilde de plaats zien waar Liebermann geïnspireerd raakte. Tijdens zijn bezoek was hij zo onder de indruk, dat hij een schets van de prieellinde met houtskool maakt. Het Boijmans van Beuningen museum in Rotterdam is in bezit van dit kunstwerk genaamd: ‘Appelboomgaard met lindeboom achter herberg Mensingh in het dorp Zweeloo’. Ook hierop lijkt de boom vanwege zijn stam, karakter en kroonvolume een hogere leeftijd dan 23 jaar te hebben. De takken worden nog met een houten staketsel ondersteund, een detail wat Liebermann ook heeft weergegeven.

Knot in zomer en knot na snoei in winter

Onlangs, april 2023, tijdens een wandeling van het Pieterpad kwam ik weer eens in de buurt van Zweeloo. Dan moet ik even een ommetje maken naar Zweeloo, want nu heb ik de kans om de boom in winterbeeld te zien. De bistro lijkt nog steeds beperkt open en ik kan niet vragen of ik de boom weer even mag zien én vastleggen. Dan maar de stoute schoenen aangetrokken, achter de bistro geslopen en de boom die net geknot was bekeken en gefotografeerd.

Geknotte Vincent van Gogh prieellinde 

Minder indrukwekkend want nu contrasteerden de kale knotten schril bij de grote hoeveelheid dakpannen en stoep en ontbrak het volume van het bladerdek. Maar het blijft een fantastische boom om te zien, de geschiedenis alleen al van deze maakt dat ik diep respect voel voor de boom. Inmiddels is een fraai bord in een nabij gelegen plantsoen geplaatst en wordt nieuw leven in de Van Gogh fietsroute geblazen. En de boomliefhebbers? Die kunnen nog net de knotskoppen van de fraaie Van Gogh linde boven de schutting uit zien priemen en bedenken dat hier een brok levende kunstgeschiedenis staat.